Die Generaal

By Hans Pienaar

Daar is ’n klop aan die deur. My vinger wil nie verder saamtrek nie. My hart hamer die sekondes in my ore om. Wat sal gebeur as ek die sneller trek? Johan is negentien en in die weermag. Wanneer die adjudant hom inlig dat hy na Seksie C in die Zambesivallei gestuur word om onreëlmatige ontgroening te ondersoek, pak ’n ongekende opgewondenheid hom beet. Maar dit is korte duur, want Johan besef gou hy is nie opgewasse teen die weermag nie. Ter ontvlugting besoek Johan pasnaweke sy ouer neef Ben in Pretoria. Ben, die rebelse seun van die generaal. Ben wat sy eie oorlog veg. Die Generaal is ’n onthutsende, oorrompelende en aangrypende verhaal wat die absurditeit van die Grensoorlog en die verwoestende impak daarvan op jong mans se lewens met sensitiwiteit teken.

• Language: Afrikaans
• Publisher: Tafelberg
• Release date: Oct 8, 2018
• ISBN: 9780624085829

Hans Pienaar

Hans Pienaar is in 1955 in Stellenbosch gebore maar het dwarsdeur die land grootgeword. Sedert die 1980s woon hy in Johannesburg waar hy sy brood verdien het as joernalis en uitgewer, onder andere as lid van die redaksie van Vrye Weekblad en as direkteur van Taurus. Hy is getroud met die digter Corne Coetzee.

Book preview

HANS PIENAAR

Die Generaal

Tafelberg

Hoewel hierdie verhaal op ware gebeure gegrond is, is die karakters fiktief en is ooreenkomste met werklike mense toevallig. Aspekte van die Suid-Afrikaanse Weermag se prosedures, regulasies, fasiliteite en operasies is aangepas ter wille van die verhaal.

DEEL 1 | Ben

Een

Daar is ’n klop aan die deur. My vinger huiwer op die sneller. My hart hamer die sekondes in my ore om.

Wat sal gebeur as die skoot afgaan? Sal die persoon aan die ander kant terugtree van skok? Die deur se handvatsel wikkel en ontdek dis gesluit? Sal hy dan die deur probeer oopskop soos in die rolprente?

Of sal hy dink dit was ’n ongeluk? Dat ek met iets onwettigs besig was en nie betrap wou word nie?

Ek staan op en plaas my oor versigtig teen die deur. Die ou aan die ander kant is verveeld; hy probeer fluit en neurie tegelyk. Dit kan net die adjudant wees. Hy is die laaste mens wat ek wil hê die eerste moet wees om op my dooie liggaam af te kom.

Ek druk die pistool se veiligheidsknip op met my duim, en gaan sit op die bed, verslae.

Selfs as dinge heeltemal vlot verloop, moet ’n mens op jou hoede wees vir die adjudant. Hy is altyd besig om onwettige rondtes uit te deel. En as jy nie ’n afstand tussen julle handhaaf nie, sal jy spoedig nes hy ’n mes om elke enkel dra met ’n .22-pistool teen jou stuitjie, of ’n paddaslagter in een oksel en ’n opvou-Uzi in die ander.

Ek kyk af na die pistool in my skoot, en ervaar ’n oorweldigende afkeer aan myself.

Wil ek regtig hê my brein moet oor hierdie miserabele kamer spat? Met die koeël van ’n wapenfanatikus daardeur? En die gemors, wie sal dit skoonmaak? Medics wat hulself gelukwens omdat hulle die beste staanplekke by die skouspel het? Die skoonmakers met hul skewe emmers en vuil moppe wat nie op hul knieë wil gaan vir die stukkies onder die hangkas nie?

Met ’n bewende hand steek ek die sleutel in die slot. Die ander sleutels aan die bos klingel, en die adjudant klop weer. Maak oop, Johan, ek weet jy’s daar. Dis dringend.

Dringend? Hy laat my lag.

Die adjudant bars die vertrek binne toe ek die deur oplaas oopgesluit kry. Ek het goeie nuus, Johan! Hy lig sy arms soos ’n dirigent en stamp teen die lampskerm. Jy’s op pad … en dan terwyl hy die dobberende lampskerm laat bedaar: Jy’s op pad grens toe.

Grens toe. Ek het dikwels gewonder hoe ek sal reageer. Ek het die uiteenlopende reaksies in my kop laat afspeel: van ’n betekenisvolle pouse wat my onwilligheid sal aandui, tot die glimlag van oor tot oor uit gretigheid.

Nou laat die nuus my duiselig voel; dit slaan my in die solar plexus. Die adjudant vroetel nog met die lampskerm en ek onderdruk die behoefte om my hande oor my gesig te slaan. Alles is net te veel.

Wat’s verkeerd? vra hy, en dan moedswillig: Wil jy nie gaan nie?

Ek sukkel om myself te bedwing. Het ek ’n keuse?

Die adjudant kyk wantrouig na my. My miserabelheid behoort duidelik te wees. Daar’s niemand anders nie, sê hy, en lig sy arms, gemaak ontsteld. Tensy jy wil hê ék moet gaan, maar dan moet jy mý plek vat.

Adjudant is die onaangenaamste posisie in die regiment. Die kommandant se help-my-trap.

Nee wat, antwoord ek. Ek het nie die krag om dit verder te deurdink nie. Ek staan op en vra so ongeesdriftig moontlik: Waar?

Seksie C. In die Zambezivallei. Dit gaan soos vakansie wees, man.

Die Zambezi … Ons het die rivier in swart-en-wit films op donker middae gesien, die massiewe rivier wat onverstoorbaar vloei deur ’n oerwoud met gul bome en reusagtige varings, en voëls wat in wye boë daaroor vlieg. Die gedagte daaraan bring ’n skimp van kalmte en ek herwin genoeg van my ewewig sodat ek die adjudant die deur kan wys.

Kyk, dankie vir die nuus. Maar soos jy kan sien, ek voel ’n bietjie deur die weer.

Ek bring nie vir jou nuus nie, sê hy, en tol sy baret om sy vinger. Ek dra bevele aan jou oor. Dit is só dringend dat die kommandant my gestuur het om te kom kyk of jy al terug is. Hy wil jou sien, nou. En jy moet begin uitklaar, nou. Want jy vlieg oormôre. Daarom moet jy liewer vinnig beter voel, of jy gaan agterbly. En met dié woorde vertrek hy.

Ek gaan lê ek op my bed om tot verhaal te probeer kom. Ná ’n hele paar minute voel ek my liggaam swaar word, asof ek ’n salwende gif gedrink het. Ek sien mis oor die boomtoppe, blare wat ritsel, ’n liggaam langs myne, slapend, voel begeerte … onderdrukking van begeerte.

Ek sit regop. Hulle wil my die natgereënde woud instuur waar die klimoppe van die bome hang en die geur van humus jou neusvleuels vul. Met beloftes van vrede wat só sterk is dat dit jou vir ewig sal wakker hou.

Vir ’n kwartier lê ek, wag maar vir die besluiteloosheid om te veel te raak. Sal ek in staat wees om voor die kommandant te staan sonder om in duie te stort? Soos ’n zombie staan ek op en laat my lei deur plig. Dalk het die militêre gewoonte tóg deel van my geword.

Ek stap in ’n dwaal na die regiment, my liggaam vol pyne.

Toe ek die kommandant se kantoor binnetree, sit hy agter sy lessenaar en kan hy nie die versoeking weerstaan om op sy horlosie te kyk nie. Ek konsentreer om met die saluut nie my voet te hard neer te sit nie.

Die kommandant wuif my in ’n stoel in en maak eers die werk voor hom klaar. Sy kantoor is eintlik knus, met varings in ’n wynvat van eikeplanke en koperringe op ’n hoekstaander van geelhout. Die punte van die gordynstok is ook van koper, asook die rame van die foto’s op sy lessenaar en die sepia-Boereoorlogfoto’s teen die muur. Hy hou daarvan om jou vermoë om wakker te bly te toets deur aan en aan te gaan oor die dertienjariges wat oorleef het op beskuit en droë pap en gebrande pampoenpitte vir koffie. Heelwat brawer as die jong manne waarmee hy vandag sit.

Uiteindelik skuif hy sy werk opsy. Ons is gekonfronteer met ’n ernstige probleem, begin hy, asof hy ’n preek oefen, ’n gróót probleem, en as ons dit nie betyds aanspreek nie, sal dit ernstige gevolge hê vir die goeie en harmonieuse orde van die regiment wat ons gevestig het met die bedoeling om elke tydelike lid, soos jy en jou kollegas, nie so ontuis te laat voel nie.

Die kommandant is ’n ernstige man. Ek onderdruk die impuls om ook op my horlosie te kyk.

Iets het op die grens gebeur wat die vrede en harmonie van die regiment bedreig, sê hy dan. Dit het begin, vervolg hy plegtig, met luitenant Nick de Villiers wat laas week versoek het om oorgeplaas te word na 1 Valskermbataljon te Bloemfontein. Ons, die regiment, het aan sy versoek voldoen op grond van sy bewese veelsydigheid, en ook omdat daar ’n dringende vakature was vir ’n spesialis-seinoffisier by 1 Valskermbataljon.

Die kommandant staan op en tuur na die foto’s teen die muur. Ek moet konsentreer om te hoor wat hy sê.

Maar toe hoor ons van ’n kommerwekkende gebeurtenis by Seksie C waar luitenant De Villiers tweede in bevel was.

’n Seiner wat siek geword het en wat ge-debrief is deur kaptein Johnson van Stellaskop, het sy mond verbygepraat. Dit was oor die een of ander ontgroening waaraan almal deelgeneem het. Toe kaptein Johnson hom uiteindelik met die militêre hof dreig as hy nie verder praat nie, het die manskap gesê hy het ’n eed gesweer hy sal niemand vertel wat gebeur het nie.

Die kommandant stap op en af voor die foto’s, sy woorde afgemete. "Ekself, as ek nou moet terugdink aan my eie skooldae toe ’n eed soos ’n saak van lewe en dood gevoel het, bewonder karakter soos syne. En om eerlik te wees, ek kan dit nie oor my hart kry om die arme seinman te boelie tot hy sy kamerade verraai nie. Dit sal ook nie goed vir die manskappe se moreel wees nie.

Ons sou kon anderpad kyk, sê die kommandant, "as dit net ’n geval was van die troepe wat ’n nuweling in ’n swembad gedompel het, of gedwing is om Worcestersous en brood te eet, hoewel sulke dinge natuurlik streng verbode is.

Maar dis nie waaroor dit gaan nie. Jy moet jouself afvra: Wat is ernstig genoeg dat ’n gewone troepie dit wil wegsteek, selfs wanneer hy met ’n militêre verhoor gedreig word? ’n Skuldigbevinding kan detensiebarakke beteken, soos almal weet, of selfs dat sy diensplig verleng word.

Hy kyk na my met geligte wenkbroue. Ja, kommandant, sê ek vinnig.

Dan kom die opdrag waarvan die adjudant gepraat het: Ek moet Nick se plek gaan inneem, tot tyd en wyl. Dan moet ek vriende maak met die gewone lede van Seksie C, hul vertroue wen, en sodoende uitvind wat gebeur het.

Dit is hoogs waarskynlik dat jy daarna sal aanbly as tweede in bevel, maar omdat ons nog nie ons personeelbeplanning voltooi het nie, kan dit verander. Jy het een dag, môre, om uit te klaar, en moet die volgende oggend om seweuur by Waterkloof-lughawe aanmeld. Kaptein Johnson sal jou by Stellaskop in meer detail brief.

Hy gaan sit en begin vroetel met die dokument op sy lessenaar. Net toe ek my arm wil lig om te salueer, sê hy: O ja, jy moet veral ag slaan op die Rigtingpeiling-seksie. Dit lyk asof die probleme daar begin het. Jy moet sorg dat dit behoorlik werk. Verstaan jy? Sorg dat dit behoorlik werk.

Ek kyk stip voor my, soos ons geleer is. Ja, kommandant!

Daarmee word ek ontslaan, maar pleks van by die regiment bly, gaan ek reguit menasie toe. Op pad na die hek steek ek my hand uit en trek my vingers oor die gevlegte draad tussen die staaldorings van die tien voet hoë heining. Die roes laat my dink aan die heinings wat ek smiddae ná skool met stokke laat ratel het; ’n verlange huis toe oorval my. Die paaie is vol busse, motors, motorfietse, en soldate wat aan hul briewetasse vasklou. Onder die soldate se arms is hul staffies en koerante in ’n naweekgreep. Ná al die gepronk en grootbekkery en geswets en gevloek is dit waarheen hulle op pad is: na hul vrouens, hul meisies, en die geur van gebakte aartappels en gebrande groenbone …

Ek verlang ook na aande op die grasperk met die kolliehond terwyl ligte een ná die ander aangaan in die holtes van die heuwels waar ons woon. Selfs na ons geïnhibeerde aandetes, om my pa te hoor niks sê nie, al por my ma hom geduldig aan.

Nee, nee. Ek wil sulke herinneringe uit my gemoed kry. Dit wil my wegtrek van die plek wat ek bereik het; daar waar alles wat gebeur het, my besorg het. Ek moet terugkom by daardie plek. Ek moet wegkom van hulle almal, die familie, en ek gee nie om waarheen ek op pad is nie.

Maar om weg te kom moet ek kan oorleef. By die menasie maak ek of ek siek is en vra dat ’n maaltyd na my kamer gebring word. Daarna haal ek my pistool uitmekaar, en steek dit in sy doek onder in die hangkas weg.

Die volgende dag begin ek my toerusting gereed kry vir uitklaar, en ook my geweer en my pistool wat ek senuweeagtig aan die ontbyttafel aanmekaarsit. ’n Paar luitenante kyk gesteurd na my, want dis teen die menasie se reëls.

Skielik, te midde van alles, oorval ’n oomblik van opgewondenheid my terwyl ek my siviele klere uitsoek. ’n Geheime sending! My vermomming: bruin denims, ’n rooi-en-wit geruite cowboyhemp en ’n blou baadjie. Daarna handig ek my uniform en my trommel in.

Kaptein Johnson is weggesteek in ’n reeks bunkers met twee kontrolepunte; dis omhein deur doringdraad en kabels in reuse-sementankers wat soos blokhuise uit die Boereoorlog lyk en die antennetorings bokant Stellaskop regop hou.

In een van die agterste bunkers wat ondergronds is, is die kaptein. Hy is stug en lyk soos ’n mol. Die avokadogroen en beige interieur laat lyk die lêers wat hy oor die tafel stoot ekstra grimmig. Een lêer handel oor die AWOL van drie troepe van Seksie D, wat in die Caprivi is op die driehoekige grens tussen Suidwes, Zambië en Botswana.

Die militêre polisie het die awollers buite ’n gehug in Botswana vasgetrek. Ná ondervraging van die inwoners, wie se traagheid om saam te werk ook aangeteken is, blyk dit dat dié drie twee vroue verkrag het. Die indoenas wou hulle toe stenig, maar het op die ou end besluit om hulle liewer te laat gaan.

Natuurlik, mompel Johnson, "kan ons nie sulke dinge laat gebeur nie, want dit kan maklik tot internasionale insidente ontwikkel, en internasionale insidente pas nie in by die beleid van die Suid-Afrikaanse Weermag nie.

Die manier om hierdie dinge te hanteer is die volgende: Ons moet voor enigiemand anders daar wees om al die feite te kry, en ons moet seker maak die feite is korrek. Ons tree nie op nie, want ons wil nie slapende honde wakker maak nie … maar wanneer die vyand dit wil gebruik om propaganda te maak, moet ons regstaan met ons strategiese verduideliking.

Die tweede lêer gaan oor die leier van ’n klein taakgroepie wat op patrollie was, nie ver van Seksie C af nie. ’n Seiner het met die kaptein rusie gemaak nadat die seiner geweier het om saam met die infanteriste inspeksie te staan. Op die volgende patrollie het hy sy gewone posisie in die formasie verlaat en die kaptein agter in die kop geskiet.

Die generaal – steeds kan ek hom niks anders noem nie, al is hy my oom – se woorde flits deur my kop: Onthou altyd, om onder olifante se pote te beland is nie die enigste manier vir ’n offisier om te sterf nie.

Is dit wat hy bedoel het? Die skoot van agter? Is dit veronderstel om elke offisier se nagmerrie te wees? Het hy geweet ek gaan grens toe?

Kaptein Johnson merk droogweg op: Jy is geregtig op ’n pistool van die Rhodesiese leër. Toe ek nie antwoord nie, vervolg hy: Hul holsters is beter as ons s’n, jy weet.

Ek knik sonder om te glimlag, salueer en maak dat ek so vinnig moontlik daar wegkom.

Teen die aand voel ek weer so terneergedruk soos ’n platgetrapte blikkie, en moeg van al die rompslomp. Maar ek stribbel net halfhartig teë toe die adjudant en twee luitenante voorstel dat hulle my stad toe neem vir ’n behoorlike afskeid. Ek sien nie kans vir nog ’n aand alleen in my gevaarlike kamer nie. Nie terwyl ek nugter is nie.

Ons gaan na ’n hotel wat gewild is onder studente. Dis gepak met jongmense wat saamdrom om ’n tafel in die middel van ’n lang kroegvertrek. ’n Meisie staan onder ’n groot kandelaar en krul en wriemel in ’n ontkleedans; kort-kort flits sy haar kaal borste met gemaakte onverskilligheid.

Elke keer as sy haar T-hemp optrek, lig die skare hul glase en roep: Joooiii!

Aan die een punt van die tafel is daar ’n geveg om haar bra, en die wenner tol dit amper ’n minuut lank bokant sy kop soos ’n ratel by ’n sokkerwedstryd. Die meisie moet die moed vir haar vertoning uit die perfeksie van haar borste put; dit laat my hart ineenkrimp en ek baklei my pad oop na die kroegtoonbank. Daar hou ek my brandy en Coke met albei hande vas ingeval ek uit pure bewerigheid dit op ’n ewe mooi stel borste langs my mors.

Ek dryf gou na ’n muur en die adjudant kom na my met twee meisies by hom ingehaak. Hy los die een by my: Wees goed vir hierdie ou, hy gaan môre grens toe.

Eers word ’n vals glimlag na my kant toe gemik en dan lyk sy heel gelukkig om soos ek die muur met haar skouer regop te hou. Ons sê niks nie en ek probeer nie eens na haar loer nie. Die stilte duur tot die adjudant terug is. Geïrriteerd met ons gebrek aan geesdrif stoot hy ons in mekaar se arms. Daar is te veel mense om ons teë te sit; die enigste manier om van hom weg te kom, is om op die dansvloer te beland.

Die DJ speel Stairway to Heaven en ek staan nader vir die slow dance. Sy stoot my effens weg en vra: Gaan jy regtig môre grens toe? Ek knik en ons staan en swaai ons arms op maat van die musiek. Daarna grawe ek weer my pad na die toonbank oop, waar ek nog twee brandies en Coke sluk voor ek teruggaan.

Die meisie is nog daar. Sy glimlag verskonend vir my. Ek neem haar hand en stap na die dansvloer. Dié keer hou ek haar in my arms, hoewel die nommer ietwat te lewendig is. Eers is haar liggaam styf terwyl ons lomp ’n ritme probeer kry te midde van al die woeste bewegings en stampe en stote.

Maar dan voel ek hoe sy ontspan tydens die volgende nommer, weer ’n shuffle-liedjie. Ek druk my mond teen haar hare en asem haar soet parfuum in, en die skerp reuk van die sweterige kolle in haar nek. Sy sit haar kop versigtig teen my bors en ek weef my vingers in haar geil swart hare. Ons heupe beweeg al nader aan mekaar en ek druk my ereksie teen haar gordel se gespe. Ons los mekaar vir nog ’n drankie, maar kom terug na dieselfde plek, sonder om te praat, en hou ons glase agter mekaar se rûe. Sy mors ’n bietjie gin en tonic op my hemp.

Die adjudant trek my weg en fluister in my oor dat hulle vir my sal wag ingeval ek iets wil doen, en ek knik maar. Iets doen? Vroetel in die kar onder die jakarandas?

Nee, ek wil net in haar hare wegraak en met my mond die lyne van haar nek en skouers volg. Die hele nag lank. Ek kry ’n knop in my keel; eintlik is my enigste begeerte om haar vas te hou en te huil.

Uiteindelik, toe die saal heelwat leër is en my kamerade in my rigting loer, en ek die naarheid in my maag voel styg, neem ek haar hand en druk my lippe daarteen. Sy kom staan teen my, haar mond gelig vir die soen, maar ek hou haar kop teen my bors en sê net: Auf Wiedersehen.

Ons tree van mekaar af weg tussen die omgevalle stoele. Ek hoop jy sal veilig terugkom, sê sy amper onhoorbaar, maar haar vingers bly in myne gehaak, asof sy wil sê: Ek het my plig gedoen en dit was toe nie so sleg nie.

Ek laat haar gaan en val amper oor die adjudant se bene toe ek na buite storm om in ’n sloot op te gooi.

Die jakarandabloeisels bars soos kougomborrels onder my voete toe ek terugstrompel en ’n string spoeg aan my denims afvee. Die adjudant is nou agter my en klop my op die rug: Dis nou wel nie skoot nie, maar ten minste het jy iets van jouself agtergelaat.

Op pad terug moet ons stop sodat ek nog ’n keer kan opgooi tussen die polle lang gras wat verslete en stowwerig om my knak.

Dis drieuur toe ek met al my klere aan op my bed val. Drie uur later word ek wakker van ’n gehamer aan die deur. Dis die regiment se diensdrywer en hy maak verskoning: Ons moet om seweuur by die lughawe wees en sy kloppe kon my nie wakker kry nie.

Ons vertrek na Waterkloof-lughawe in ’n groen paneelwa. Dit ratel so erg dat my keel geswel is teen die tyd dat ons die plek twintig kilometer verder bereik; my liggaam klop van al die pyne en my maag is in ’n veldslag met homself gewikkel.

Twee

Ons storie, Ben, begin by die kol op die sypaadjie, ses maande gelede. Ek het gestaan en staar na die kol platgetrapte kougom, met die riwwe van ’n skoensool daarin, en ek kon nie beweeg nie. Was dit ’n fout om na jou toe te kom? Ek het op my balsak gaan sit, op die sypaadjie langs die sinkplaatheining, en ’n sigaret aangesteek.

’n Mens sal dink dat ons storie by ons kinderdae begin het. Maar my herinneringe is te vaag. Ek onthou toe ons vir die vakansie by julle op Saldanhabaai gekuier het, by die Militêre Akademie waar jou pa ’n dosent was. Ek het ’n harmonium gehad en jy het my laat saamkom na die bushalte, want julle Kapenaars was nog nie klaar met die kwartaal nie. Jy was trots op my, jou sesjarige neef, al kon ek net een liedjie speel, Santa Lucia … Hoera, hoera, het jy die ander kinders aangehits terwyl julle vir die skoolbus wag.

Jy was soos ’n klein god vir my, my neef op hoërskool. Hemel, jy was twee keer ouer as ek. Maar jy was ook te rof vir my, met jou voorliefde om op jul huis se dak te klim en soos ’n parabat af te spring. Jy het gholf saam met die grootmense gespeel en die bal verder as party van hulle geslaan.

Maar dis nie waar ons storie begin nie. Ook nie later, toe ek en my ouers en ander neefs en niggies langs die rugbyveld se kantlyn staan en kyk hoe jy ’n teenstander ná ’n skrum bykom nie, agter die skeidsregter se rug en onder luide aanmoediging van dele van die skare.

Toe al het jy in elk geval nie meer tyd vir my gehad nie. Dit was asof ons van verskillende generasies was. Die afstand het nie meer te doen gehad met goddelikheid nie; inteendeel, ek het ’n afkeer aan jou ontwikkel: jou arrogansie, jou meerderwaardigheid, jou hobnobbery met die grootmense.

En jou drinkery. Dit was aan die begin van my … noem dit my religieuse fase. ’n Afkeer wat ewe veel aangespoor is deur jou vyandigheid teenoor my; soos wanneer jy op jou pers poef na my gesit en gluur het terwyl jy sigaretrook in my rigting blaas.

My afkeer was die bron van die schadenfreude later, toe ek amper in matriek was, en die stories van jou verval begin zoem het oor die telefoonlyne: van onderonsies met die polisie wat jou asem wou toets, jou mislukking op universiteit en, die Vader behoed ons, dwelms. Ek het jou plek ingeneem as die scion van die familie, die groot presteerder, die een met die blinkste toekoms. Predikant staan op my voorkop geskryf, het ’n tante gepruil. Argitek, het my ma haar haastig reggehelp.

Nee, ons storie begin by die kol op die sypaadjie. ’n Stuk kougom, stowwerig en reeds sag van die oggendson. My balsak het met ’n dowwe slag daarop geland terwyl ek na die motor se oop deur gedraai het. Opgefrommelde skyfiepakkies het tussen die moddermerke op die vloer gelê en die son was soos water op die dashboard, met sigaretstompies wat oorloop uit ’n asbak soos kos uit ’n volgestopte mond.

Die vulgêrheid daarvan … Nou wou ek dit aanskou. Hoe die wêreld is, dis waarvan ek wou leer. Dis hoekom ek na jou toe gekom het.

Die bestuurder wat my langs die snelweg opgelaai het, het oorgeleun om die deur agter my toe te trek, angstig oor voertuie wat agter hom begin toeter. Ek het ’n halwe saluut in sy truspieëltjie gemaak, en die balsak oor die sypaadjie na die naaste muur gesleep. Ek het dit soos ’n lyk omgerol en oor die skraapplekke gevryf. Ek het na die kol op die sypaadjie gestaar; my keel het toegetrek. Wat soek ek hier? Sou jy my ooit welkom heet? Was jy ooit by die huis?

Ek het straataf gekyk, jou woonstelgebou was op die hoek van die volgende blok.

Eers nog ’n sigaret aansteek. Vryheid … vir die eerste keer in weke wat soos jare gevoel het, kon ek iets doen sonder dat dit deel van ’n stel orders was.

Ek wou nie ’n ingetrapte kol op ’n sypaadjie wees nie en het my balsak oor my skouer gewip en aangestap na jou woonstel toe.

In die ingangsportaal, onthou jy, Ben, kon ’n mens skaars die blok briewebusse in die donkerte sien; die een deurtjie het aan die laaste skroef van sy skarnier gehang. Die reuk van politoer het die lug gevul.

Ek kon wel die figuur van ’n swart man in ’n uitgewaste bruin oorpak uitmaak. Hy het plat op die vloer gesit, sy bene uitgesprei, ’n klomp besems in sy arms.

Drie kloppe aan jou deur later was daar nog geen antwoord nie. Paniek het my oorval; sê nou maar jy was nie daar nie? Hoekom het ek nie daaraan gedink nie? Waarheen sou ek gaan? Sou ek uiteindelik tog jou ma-hulle moes opbel?

’n Druk-druk aan die deur het die slot laat oopklik. Ek het bly staan (miskien het jy geslaap), maar die stowwerige lug, met vlae Vim en spiritus, het my so baie aan ons eie huis herinner dat ek die deur verder oopgestoot het.

Dit het ek jou nooit vertel nie, maar dit was onverwags: jou plek wat so netjies was. Na regs was die kombuis met ’n luik en die son het op die krane geblits: die ene porselein en krullerige koper, en – heeltemal onvanpas – ’n stortkop wat in ’n goue wieg lê.

Net my ma se kombuis was meer vlekkeloos. Op die rak bokant die ry swart-en-wit bekers het ’n stel kookboeke teen mekaar geleun. Ek het terug na die voordeur geloop en die nommer nagegaan … dit was die regte woonstel.

Die sitkamer se een muur was bedek met oudmodiese behangsels. ’n Stapel fluweelkussings op die rusbank. In die middel van die vertrek was daar ’n groot poffersak, en ek het daarop neergesyg.

My oog het op ’n plakkaat van ’n antieke kunswerk geval. ’n Renaissance-figuur het teruggekyk van onder sy uitgekamde bos golwende hare en sy fezagtige keps, onaangeraak deur enigiets, nou en eeue lank al.

Wat het van die chaos geword? Die leë bierblikke wat dien as asbakkies? Die taaierige lokvalle van gemorste drinkgoed? Die koekerasie van hoenderbeentjies en deurweekte skyfies in papierborde?

Was daar enige aanduiding van wat later sou gebeur? Nou met die terugkyk, sien ek dit steeds nie.

Ek het my na jou slaapkamer gewend. My mond het oopgeval by die aanskoue van die hemelbed met opgebondelde gordyne soos iets uit ’n paleis. Die mure was van bo tot onder en links na regs bedek met afdrukke van skilderye, van stillewes tot naakstudies, almal agter glas.

Ek het teruggekeer na die poffersak, my nek aan die verrek soos ek nuwe dinge raaksien: plante in keramiekpotte, ’n art deco-lampstaander, Boeddha-figuurtjies op ’n staander van gietyster-spirale soos iets Italiaans … Met die moegheid wat uit my bene opwel, het ek teruggelê en gestaar na die silwerkandelaar wat soos Damokles se swaard oor my hang.

Hoe anders as jou ouers se huis was jou woonstel met al die kunswerke, en tog ewe netjies en ordelik. Ek kon jou pa, die generaal, hier sien, fronsend besig om die