Kosherja

By Camilo José Cela

“Kosherja” është vepra më e njohur e shkrimtarit spanjoll dhe fituesit të çmimit Nobel, për 1989, Camilo José Cela-s. Romani portretizon jetën e përditshme të Madridit, rreth viteve 1940 dhe përqendrohet rreth një kafeneje të vogël e jetës së punonjësve e klientëve të saj. Ky vend është protagonisti kryesor, që shndërrohet në dëshmitar të tragjedive të vogla, fitoreve, grindjeve dhe pasioneve të njerëzve që jetojnë rreth e qark tij.
Në Spanjën e pas Luftës Civile, ku sapo ka triumfuar diktatura e Frankos, kosherja popullohet nga një turmë njerëzish të zakonshëm që as e ka humbur luftën, por as e ka fituar; njerëz që ulen shkujdesshëm në stolat vetmitarë të parqeve publike, që jetojnë nëpër pallate pa ngrohje, që grumbullohen nëpër kafene për të gjetur pak ngrohtësi, për t’u qetësuar me një gotë dhe një cigare, për të shkëmbyer dy fjalë me miqtë, të dashurat apo fqinjin e rastësishëm; njerëz të ndryshëm, secili me historinë e vet personale: vejusha, fajdexhinj, studentë të dështuar, shërbëtorë, policë, kamerierë, të papunë, prostituta, e vajza të mbara, si dhe një galeri e tërë personazhesh që i japin romanit një frymë korale. Shfaqet,
në gjithë mjerimin e vet, një e përditshme e rëndomtë, me biseda bajate, zili meskine, thashetheme, por edhe frikë, dhembje, e ankthe të thella ekzistenciale.
Romani nuk u lejua të botohej nga censura e asaj kohe, për shkak të skenave jo të hijshme dhe erotike për moralin e kohës, prandaj dhe autori u detyrua ta botojë për herë të parë në Buenos Aries, më 1951. Vetëm më 1963, pa dritën e botimit në Spanjë.
Kosherja

• Language: Gjuha shqipe
• Publisher: Camilo José Cela
• Release date: Nov 8, 2022
• ISBN: 9781005447311

Camilo José Cela

Camillo José Cela, është një ndër shkrimtarët më të mëdhenj spanjollë të shekullit XX, i nderuar me çmimin “Nobel” për letërsinë, më 1989, me motivacionin “për një prozë të pasur dhe të gjallë, që me një dhembshuri të përmbajtur krijon një vizion sfidues të cenueshmërisë së njeriut.”Ishte një autor shumë prodhimtar, i njohur si romancier, gazetar, eseist, lektor, drejtues i revistave të ndryshme letrare. Anëtar i Akademisë Mbretërore të Spanjës për 45 vjet dhe ka fituar shumë çmime, ndër ta edhe çmimin “Princ i Asturias” për Letërsinë, më 1987, si dhe Çmimin Servantes, më 1995.Më 1996, Mbreti Juan Carlos I e nderoi, për meritat e tij letrare, me titullin “Markez i Iria Flavia-s”.

Book preview

Camilo José Cela

Kosherja

Përktheu: Anastasi Prodani

Titulli në origjinal: La colmena

Autor: Camilo José Cela

©© Heirs of Camilo José Cela, 2002

Përkthyese: Anastasi Prodani

Kryeredaktore: Aida Baro

Redaktore letrare: Brunilda Meno, Aida Baro

Korrektor: Arlon Liko

Paraqitja grafike: Elidor KRUJA

Shtypi: Shtypshkronja Pegi, Lundër, Tiranë

ISBN: 978-9928-310-88-0

Koncepti i kopertinës dhe logos Skandal nga Meri File

Ilustrimi i kopertinës nga Joana Selishta

© Botime Pegi, nëntor 2021

Të gjitha të drejtat për këtë botim në gjuhën shqipe janë tërësisht të zotëruara nga Botime Pegi shpk. Ndalohet çdo riprodhim, fotokopjim, përshtatje, shfrytëzim ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar, pjesërisht ose tërësisht, pa miratimin paraprak nga botuesi.

Botime Pegi: tel: [phone]; cel: +355/ 069 40 075 02;

e-mail: [e-mail]; web: www.botimepegi.al

Sektori i shpërndarjes: cel: +355/ 069 20 267 73; 069 60 778 14;

e-mail: [e-mail]

Shtypshkronja Pegi: cel: +355/ 069 40 075 01;

e-mail: [e-mail]

PARATHËNIE

Botimi në shqip i një autori të përmasave të tilla si Camilo José Cela, i mungonte prej kohësh bibliotekës së çdonjërit prej nesh, pasi bëhet fjalë për një vepër me peshë, që ka bërë jehonë në mbarë botën me përkthimin në mbi 100 gjuhë, me botimin dhe ribotimin e saj me dhjetëra herë. Kosherja (La colmena) është një vepër arti, ku gëlojnë me dhjetëra personazhe in motion dhe me dhjetëra të tjerë në backstage, në lozhë a në plate, të karakterit historik, episodik a referencial, aspak për të trilluar, por për të plotësuar një arenë teatrale universale të gjendjes mjerane të dinjitetit njerëzor në Spanjën e pas Luftës Civile, periudhë gjatë së cilës ajo u shndërrua në fushëbetejë, ku u përplasën dhe matën fuqitë e tyre dy blloqet kryesore që do të kacafyteshin në Luftën II Botërore. Në libër nuk ka skena lufte, nuk dëgjohen gjëmime topash e armësh, nuk sheh gjakderdhje, por të gjitha këto vijnë nëpërmjet reminishencave, vragave nën lëkurë dhe dialogëve të përditshëm; nuk ka aksion apo ngjarje historike, por ka episode, fragmente të shkëputura nga baret dhe kafenetë e Madridit, nga rrugët dhe nga vatrat familjare, nga sheshet dhe nga skutat e kryeqytetit e të provincave. Romani dokumenton përditshmërinë e mizërisë së Madridit dhe të rrethinave në fillim të viteve ‘40, ku njerëzit, përpos të tjerash, hanë kokën e njëri-tjetrit. Në krye, ai erdhi si një seri pamfletesh që godiste fuqishëm shoqërinë, ndërsa sot shpaloset si një dokument social i Spanjës së atyre viteve, ku mjafton pak abstragim nga ana e lexuesit që të kuptojë plagën morale të shoqërisë nga e cila lëngon edhe sot; ku meritë a vlerë janë harbutëria, pafytyrësia, mosmirënjohja, hipokrizia, paaftësia, shpirtngurtësia dhe jo respekti, mirënjohja, meritokracia, ndjenja e pastër dhe çiltërsia. Romani Kosherja është vlerësuar si pasqyrë e një vendi dhe momenti të caktuar historik, konkret – pasqyrë e Madridit të vitit 1942, por në fakt, në cilëndo gjuhë që të përcillet, ai bart të gjitha problematikat morale të përmendura më sipër, jo vetëm të asaj periudhe, por edhe të kohës në të cilën jetojmë, ku mbartës i katërçiptë është secili nga ne, si ngjizje e kohës dhe e vendit që mëtojmë. Dhe është pikërisht përkthimi konjitivo-funksional, që e mundëson një qasje të tillë, ku gjuha e re mbërritëse, e përcjell dhe e tejkalon atë realitet bruto për te një lexues i ri, i fundit në listën e gjatë të lexuesve të mëparshëm.

Anastasi Prodani

KAPITULLI I PARË

– Hajt tani, mos ta zgjasim më! E po, më ra goja duke thënë se për mua, vetëm kjo ka rëndësi.

Zonja Roza vete e vjen mes tavolinave të kafenesë, duke u penguar te klientët me vithet e saj tmerrësisht të mëdha. Shpesh e dëgjon tek thotë dreqi ta hajë! dhe na e hoqët trurin!. Për zonjën Roza, kafeneja e saj është bota vetë, kështu që rreth saj vërtitet gjithçka. Disa thonë se sytë e veckël të zonjës Roza shndritin kur vjen pranvera e vajzat fillojnë të dalin me mëngë të shkurtra. Ma ha mendja se janë veç llafe: zonja Roza nuk do të shpenzonte kurrë, as edhe një kacidhe, për kurrgjë në botë, jo pranverë t’i thonë, po ç’të jetë. Vetëm një gjë i pëlqen zonjës Roza: të hiqet osh mes tavolinave. Kur është vetëm, pi duhan nga ai nëntëdhjetë qindarka paketa; pi edhe liker me shije uzoje të markës Ojen: i mbush gotat plot, që sa hap sytë në mëngjes e gjersa bie në shtrat të flejë. Pastaj kollitet e buzëqesh. Kur është me të mira, ulet në kuzhinë, në një stol të vogël, dhe lexon romane e nënfleta të gazetave: sa më të përgjakshme historitë, aq edhe më të mira. Ka stomak të fortë. Pastaj zë e bën batuta dhe u tregon njerëzve për atë krimin në rrugën Bordadores, apo për atë tjetrin në trenin ekspres të Andaluzisë.

– Babai i Navarretes, që e kishte mik gjeneralin Migel Primo de Rivera, shkoi dhe e takoi një ditë. I ra në gjunjë e i tha:

O zoti gjeneral, falmani tim bir, për hir të perëndisë!. Dhe don Migeli, ndonëse e kishte zemrën flori, iu përgjigj: E kam të pamundur, miku im Navarrete; yt bir duhet t’i shlyejë fajet e tij me ekzekutim në garrotë.

Eh, ç’burra! – thotë me vete, – duan këllqe këto punë!. Zonja Roza e ka fytyrën plot me njolla; gjithmonë duket sikur ndërron lëkurë mu si një hardhucë. Kur zhytet në të thella, e humbet fillin dhe rrjep fytyrën; ndonjëherë heq cipa të gjata lëkure si shirita të spërdredhur. Mandej vjen në vete dhe prapë tororiset, lart e poshtë e poshtë e lart, duke u buzëqeshur klientëve – të cilët i urren me gjithë shpirt – me ata dhëmbët e saj të nxirë, të mbushur plot me cipale ushqimi.

Don Leonardo Melendezi i detyrohet tridhjetë mijë peseta Segundo Segurës, lustraxhiut. Lustraxhiu, që është copa e hajvanit, po një hajvan rakitik dhe i shkrëndur nga trutë e kokës, ka kursyer para për vite me radhë, për t’ia huajtur më pas që të gjitha don Leonardos. Mirë t’i bëhet! Don Leonardoja është një finok burrë, që jeton në kurriz të të tjerëve duke bërë plane për sipërmarrje të reja, por që asnjëherë nuk i dalin. Jo se i dalin për keq; thjesht nuk i dalin, as për mirë e as për keq. Don Leonardoja mban kravata me shumë shkëlqim dhe përdor brilantinë për flokët, një lloj pomade tejet e parfumosur, që kundërmon një orë larg. E mban veten për zotni burrë dhe njeri me goxha peshë, njeri që i ka ecur mbarë e mirë në jetë. Mua nuk më ngjan se i ka ecur dhe aq mirë, megjithëse, drejt me thënë, nga mënyra si sillet, duket që nuk i kanë munguar kurrë paratë në kuletë. Kreditorët i nëpërkëmb dhe janë po këta që i buzëqeshin dhe e vlerësojnë, qoftë dhe sa për sy e faqe. Ka pasur edhe nga ata që donin ta hidhnin në gjyq e ta procedonin penalisht, por puna është se deri më tani, askush nuk ia ka zhgrapur qoftë dhe një herë. Don Leonardoja kur flet, vdes të thotë nja dy fjalë të thjeshta në frëngjisht, si për shembull: madame, rué dhe cravate, apo edhe Ne, Melendezët…. Don Leonardoja është njeri i arsimuar, njeri që të lë përshtypjen se di shumë gjëra. Gjithmonë luan damë dhe, veç kafesë me qumësht, nuk pi gjë tjetër. Atyre që ndodhen në tavolinat pranë, tek i sheh duke pirë cigare u thotë me shumë takt: A mund të më jepni një letër cigareje? Desha ta dridhja një, por nuk paskam letër. Dhe tjetri i rrëfen: Jo, sepse nuk përdor letër. Nëse dëshironi një cigare të gatshme.... Don Leonardoja bën një gjest të dykuptimtë dhe pas disa sekondash i përgjigjet: E po, mirë, pimë nga një duhan të butë, sa për variacion. Nuk para më pëlqen me të dredhur, më besoni. Ndonjëherë, ai burri ngjitur ia pret shkurt fare: Jo, nuk kam letër, më vjen keq që s’ju ndihmoj dot, dhe atëherë don Leonardoja mbetet thatë.

Me bërrylat mbështetur mbi mermerin e vjetër dhe të çmërstë të tavolinave të rrumbullakëta të lokalit, klientët shikojnë pronaren tek kalon thuajse pa ua hedhur sytë fare, ndërkohë që rrinë e mendojnë me nge për atë botë që, për fat të keq, nuk është ajo që mund të kishte qenë, për atë botë ku gjithçka ka ardhur duke u prishur pak e nga pak, pa mundur askush t’i jepte ndonjë shpjegim, se ka të ngjarë që sebep të jetë bërë diçka e parëndësishme. Shumë prej mermerëve të tavolinave të lokalit, dikur kanë qenë gurë varri të varrezave në kisha. Në disa prej tyre, që ende i ruajnë germat, edhe një i verbër mund të lexojë duke kaluar mollëzat e gishtërinjve nga poshtë tryezës: Këtu prehen eshtrat e zonjushës Esperansa Redondo, që vdiq në lule të rinisë; apo: RIP. Shkëlqesia e Tij, Z. Ramiro Lopez Puente – Zëvendësministër i Punëve Botore.

Klientët e kafeneve, përgjithësisht janë njerëz që besojnë se gjërat ndodhin sepse ashtu është e shkruar, dhe se nuk ia vlen barra qiranë të ndreqësh gjë. Te lokali i zonjës Roza, të gjithë pinë duhan dhe më të shumtët rrinë e vrasin mendjen, secili për hesap të vet, për ato të shkreta e të dashura gjëra që kanë për zemër dhe që ua mbushin apo ua zbrazin jetën. Dikush, me pamjen e një ëndërrimtari, vlon në heshtje ndonjë kujtim të vagëllt; dikush tjetër, me shikimin e përhumbur, mu si ajo bisha lëngatëmadhe, si ajo bisha e rraskapitur, gjyhnaqare dhe përgjëruese, rri në tavolinë me dorën në ballë dhe ashtu, me sytë plot trishtim, si ai deti i qetësuar pas shtrëngatës, kridhet në kujtime.

Ka mbrëmje kur biseda vdes nga njëra tavolinë te tjetra, një bisedë për kotelet e porsapjella, ose për racionimin e ushqimeve, ose për atë fëmijën e vdekur që ndonjë aty nuk e mban mend, për atë fëmijën e vdekur, me leshka të verdha, shumë i lezetshëm, ndonëse tejet i dobët, që gjithnjë mbante veshur një pulovër bezhë të punuar me shtiza dhe që i binte të ishte diku te pesë vjeç, që... po si ka mundësi që nuk të kujtohet, zotrote?! – Në kësisoj pasditesh, zemra e kafenesë rreh si ajo e një të sëmuri, pa ritëm, dhe ajri sikur rëndohet, bëhet më gri, ndonëse herë pas here e përshkon si rrufe një fllad i freskët, që s’dihet se nga vjen, një fllad plot shpresë që, për disa sekonda, kaplon çdo zemër.

Zoti Haime Arce që, pavarësisht të gjithave, mbahet si jo më mirë, nuk gjen derman se veç e bombardojnë me shkresa për detyrimet financiare të pashlyera. Dhe, ndonëse në dukje nuk ta jep këtë përshtypje, në kafene gjithçka merret vesh. Don Haime kërkoi kredi te një bankë; ia dhanë dhe ai firmosi disa shkresurina. Pastaj ndodhi ajo që ndodhi. Iu fut një sipërmarrjeje ku e mashtruan dhe mbeti pa një kacidhe; i treguan faturat që duhet të shlyente dhe u tha që nuk mund t’i paguante. Nuk diskutohet që don Haime Arce është burrë i nderuar, por fatkeq e këmbëters, kur vjen puna te paratë. Tani, të rrimë shtrembër e të flasim drejt, nuk është ndonjë punëtor i madh, por edhe për të ecur nuk i ka ecur. Ka të tjerë, po aq dembelë sa ai, në mos më keq, që me fare pak fat, u bënë milionerë, paguan faturat dhe tani kapardisen duke pirë duhan të mirë e duke bredhur gjithë ditën e ditës me taksi. Zoti Haime Arce nuk e pati atë fat, përkundrazi; tani po e kërkon, por nuk po i del gjë. Ai do t’i ishte përveshur çdolloj pune, të parës që do t’i dilte, por ja që nuk po gjen asgjë të hairit dhe kështu e kalon kohën në kafene, me kokën mbështetur në shpinoren prej pelushi të karriges, me sytë në tavan, duke vështruar dekorimet e praruara. Ndonjëherë, këndon nën zë pjesë operete zarzuela, duke tundur këmbën sipas ritmit. Në përgjithësi, don Haime nuk e vret mendjen për fatkeqësinë që i ka zënë derën; ç’është e drejta, nuk para e vret mendjen për asnjë gjë. Shikon pasqyrat dhe pyet veten: Kush do t’i ketë shpikur, vallë? Pastaj ia ngul sytë, gati pa pikë turpi, ndonjërit a ndonjërës aty, dhe thotë me vete: Po fëmijë, do të ketë vallë kjo grua? Ndoshta është grua plakë me namuz. Po të prekur me tuberkuloz, thua të ketë në këtë kafene? Zoti Haime e dredh cigaren shumë hollë, si pipëz, pastaj e ndez. Ca njerëz janë artistë në mprehjen e lapsit, ia bëjnë atë majën si majë gjilpëre, nuk e thyejnë kurrë. Don Haime ndryshon pozicion në karrige; njëra këmbë i është mpirë. E po, mister i madh edhe kjo punë! Tik-tak, tik-tak rreh zemra e kështu vazhdon tërë jetën, ditë-natë, dimër-verë.

Njërës aty, një zonje të heshtur, që zakonisht ulet nga fundi i lokalit, aty ku merr shkallët për t’u ngjitur lart, te bilardoja, i ka vdekur djali, s’ka as një muaj. Djaloshi quhej Pako dhe po përgatitej të konkurronte për një vend pune në postë. Në fillim thanë që i kishte rënë paralizë, por më pas doli që nuk ishte ashtu; kishte qenë meningjit. Nuk e pati të gjatë dhe, ç’ishte më e keqja, e humbi vetëdijen përnjëherë. Dhe të mendosh që i dinte gati përmendësh të gjithë emrat e fshatrave dhe qyteteve të Leonit, Kastijës së Vjetër, Kastijës së Re dhe të një pjese të Valencias (Kastejonit po e po dhe, pak a shumë, mbi gjysmën e emrave të Alikantes). Gjynah, si vdiq! Pakoja kishte qenë shëndetlig, madje që fëmijë, kur ishte lagur e bërë qull i tëri një herë në dimër. E ëma ka mbetur fillikat, sepse djali tjetër, i madhi, bredh nëpër botë dhe nuk dihet me saktësi se ku ndodhet. Pasditeve shkon te kafeneja e zonjës Roza, ulet në tavolinën në fund të shkallëve dhe aty i kalon orët e vdekura, duke marrë një dorë të ngrohtë. Që kur i ka vdekur i biri, zonja Roza është bërë shumë e dashur me të. Ka njerëz që gjejnë kënaqësi te përkujdesja për të tjerët që janë në zi. Shfrytëzojnë rastin për të dhënë këshilla ose për t’u lutur që të bëjnë durim a për t’u dhënë kurajë, e kështu ia kalojnë për mrekulli. Zonja Roza, si për ta ngushëlluar, i thotë nënës së Pakos se më mirë që ia mori Zoti një orë e më parë, sesa të mbetej çyryk. Kjo e shikon me një buzëqeshje si për të mos prishur qejf dhe i thotë: Natyrisht, po ta mendosh mirë, ke të drejtë. E ëma e Pakos quhet Isabel, Isabel Montes, e veja e zotit Sanz. Ajo është një zonjë që edhe sot ta ka ënda ta shikosh, ndonëse mban të hedhur krahëve një mantel paksa të rrjepur. Duket që rrjedh nga familje e mirë. Në përgjithësi, në kafene e respektojnë heshtjen e saj dhe rrallë, shumë rrallë ndonjë pasdite, qëllon që ndonjë i njohur, zakonisht grua, tek kthehet nga banja, mbështetet në tavolinën e saj dhe e pyet: Hë, si jeni tani? Po e merrni ndopak veten? Zonja Isabel buzëqesh dhe rrallë ndodh të përgjigjet; kur është disi më e ftilluar, ngre kokën, shikon nga mikesha dhe i thotë: Sa e bukur je bërë, moj filankë! Sidoqoftë, të shumtën e herëve nuk thotë gjë prej gjëje: një gjest me dorë, sa për t’u përshëndetur dhe kaq. Zonja Isabel e di dhe vetë që i përket një rangu tjetër, ose të paktën një soji tjetër.

Njëra nga ato zonjushat që u ka ikur vakti për t’u martuar, thërret cigareshitësin:

– Padilja!

– Erdha, zonjushë Elvira!

– Një cigare Triton.

Gruaja rrëmon në çantë, cit me letra të vjetra e të turpshme dashurie, dhe vë mbi tryezë tridhjetë e pesë qindarka.

– Faleminderit!

– Me nder qofsh!

Ndez cigaren dhe, me vështrimin e përhumbur, shfryn një shtëllungë të gjatë tymi. S’kalon pak dhe thërret përsëri:

– Padilja!

– Erdha, zonjushë Elvira!

– A ia dhe letrën atij?

– Po, zonjushë.

– Çfarë të tha?

– Asgjë. Nuk ishte në shtëpi. Shërbëtorja më tha pa merak, se do t’ia jepte me patjetër gjatë darkës.

Zonjushë Elvira s’bën zë dhe vazhdon të tymosë në heshtje. Sot sikur nuk është në terezi, i shkojnë mornica dhe i duket sikur i dridhet para syve çdo gjë që sheh. Zonjushë Elvira bën jetë qeni, një jetë që, drejt me thënë, as kështu nuk e meriton të quhet. Ç’është e vërteta, ajo nuk bën asgjë dhe, kur nuk bën gjë, detyrimisht as nuk ha. Lexon romane, shkon në kafene, tymos tek-tuk ndonjë Triton dhe rri e pret ç’t’i bjerë nga qielli. E keqja është se shumë-shumë, diçka e tillë qëllon një herë në Shën Llesh, po ku lë laroja të hajë baloja, andaj dhe katandiset me thërrimet që lënë të tjerët.

Don Hose Rodriguezi nga Madridi fitoi një biçim çmimi në Lotarinë e Vitit të Ri, gjatë hedhjes së shortit të fundit. I thonë miqtë:

– More, po të eci fati, ë?

Don Hoseja gjithmonë jep të njëjtën përgjigje, a thua se e ka mësuar përmendësh:

– Bah! Dyzetë peseta të qelbura janë.

– Jo, mor’ burrë, mos na jep sqarime se nuk të biem në qafë për gjë.

Don Hoseja është sekretar në gjykatë dhe duket që i ka ca kursime. Thonë se u martua me një grua të kamur, bijë nga Kastija la Mança, e cila vdiq fill pas martese, duke i lënë don Hosesë gjithçka që kishte, aty edhe katër vreshta e dy ullishta, që ky i shiti fët e fët me justifikimin se ajri i fshatit i bënte keq për rrugët e frymëmarrjes dhe se para shëndetit nuk vinte gjë tjetër.

Në kafenenë e zonjës Roza, don Hoseja gjithnjë porosit një teke; nuk është njeri me pretendime, por as nga ata qafëkëputurit që marrin vetëm kafe me qumësht. Zonja e lokalit e sheh gati me simpati, ngaqë të dyve u pëlqen shumë pija Ojen, pija më e mirë në botë, e cila ndihmon tretjen, është diuretike dhe rigjeneruese, të përtërin gjakun dhe mban larg rrezikun e impotencës. Don Hosesë i peshon fjala. Një herë, para nja dy vjetësh, pak pas përfundimit të Luftës Civile, bëri sherr me violinistin. Ata që u ndodhën aty, pothuajse të gjithë, ngulnin këmbë që violinisti kishte të drejtë, por don Hoseja thirri zonjën e lokalit dhe i tha: O nxirreni me shqelma atë komunistin e dreqit, atë lanet burrë, o unë s’kam për të shkelur më kurrë këtu!. Atëherë, zonja Roza e flaku violinistin në rrugë dhe prej asaj dite nuk u mor vesh më për të. Klientët, që më herët kishin mbajtur anën e violinistit, shpejt e kthyen pllakën dhe përfunduan duke thënë se zonja Roza kishte bërë shumë mirë dhe se, tekefundit, duhej një dorë e fortë që të bëhej mësim për të tjerët. – More, me të tilla pafytyrësi, kush e di se ku do të përfundojmë! – Klientët, kur e thoshin këtë, merrnin një qëndrim serioz, të paanshëm, si të mos kishin rrugë tjetër. – E po, pa rregull e disiplinë, nuk ka se si të shkojnë mirë punët, nuk ia vlen mundimi! – dëgjoheshin tek thoshin nëpër tavolina.

Një burrë, goxha i thyer në moshë, rrëfen me të madhe se si ia kishte punuar, rreth gjysmë shekulli më parë, madamë Pimentonit.

– Ajo budallaqja, po fyçkë fare ama, kujtonte se do të ma punonte. Po, po ... Ishte mprehur keq! E ftova për një gotë verë të bardhë dhe, kur po dilte, e përplasi surratin te dera. Ha, ha, ha! I rridhte gjaku çurg, si bagëti e therur. Ia bënte: O le, le… o le, le! dhe iku duke nxjerrë zorrët. Gjynah, e shkreta! Gjithë kohës rrinte tapë! Të vinte për të qeshur kur e shihje!

Disa nga fytyrat në tavolinat rrotull e shikojnë gati me zili. Janë fytyrat e atyre që buzëqeshin urtë e butë edhe atëherë kur, thuajse pa e kuptuar as vetë, nuk u hyn në tru gjë prej gjëje. Njerëzit bëhen servilë nga budallallëku e, ndonjëherë, buzëqeshin, edhe pse thellë në shpirt ndiejnë një neveri të pafund, një neveri që vështirë se e fshehin dot. Për hatër të njërit apo të tjetrit, mund të arrijnë deri dhe në vrasje; sigurisht që ka ndodhur më se një herë, të kryhen krime për hatër të njërit apo të tjetrit.

– Me të gjithë këta batakçinj, kështu duhet të sillemi; ne të ndershmit, nuk mund t’i lëmë të na hipin në qafë. E thoshte gjithnjë im atë: Vetë të hëngri kurrizi, mbaje tani! Ha, ha, ha! Ajo kurvicka e dreqit nuk u duk më!

Midis tavolinave rend një maçok bufalaq e qimendritur; një maçok tërë shend e jetë; maçok kryelartë e kapadai. Futet mes këmbëve të një zonje dhe kjo sakaq hidhet përpjetë:

– Uh, maçok i mallkuar! Lipsu që këtej!

Burri që po rrëfente historinë, i buzëqesh me ëmbëlsi:

– Moj zonjë! Po ç’të keqe ju bëri maçoku i shkretë?

Mes kësaj gjullurdie, një djalosh me leshra të gjata shkruan vargje. E ka humbur krejt, nuk merr vesh se ç’bëhet rrotull; vetëm në këtë mënyrë mund të thurë vargje të bukura. Po të shohë sa andej-këndej, do t’i ikë frymëzimi. Kjo puna e frymëzimit duhet të jetë si puna e asaj fluturës së vogël qorre e të shurdhët, porse me flatra plot shkëlqim, përndryshe, s’ka se si të shpjegohet.

Djaloshi po shkruan një poemë, të cilën e ka titulluar Fat. Më herët, ishte në mëdyshje nëse duhej t’i vinte titullin Fat apo Fati, por në fund, pasi u këshillua edhe me disa poetë më me përvojë, mendoi se më mirë do të ishte ta titullonte Fat. Ishte më i thjeshtë si titull, më evokues, më misterioz. Për më tepër, Fat dukej më grishës, dhe më ... si mund ta themi? Jo shumë i saktë, por më poetik. Shkruar kështu, nuk dihej nëse aludohej për fatin në përgjithësi, apo për një fat në veçanti; një fat të pasigurt, një fat fatal apo një fat të lumtur, një fat të kaltër, apo një fat mavi. Titulli Fati sikur e ndrydhte poezinë, i linte më pak hapësirë imagjinatës për të fluturuar e lirë, e shpenguar.

U bënë disa muaj që djaloshi punon për poemën e tij. Deri më tani ka shkruar mbi treqind vargje dhe ka përpiluar me kujdes një propozim për botimin e radhës, si dhe një listë të pajtimtarëve të mundshëm, të cilëve, në momentin e duhur dhe, në rast se do ta paguajnë, do t’u dërgojë një buletin. Ndërkaq, ka zgjedhur dhe llojin e shkrimit (të thjeshtë, të qartë, klasik, që mund të lexohet pa vështirësi; shkrimi Bodon), madje ka shkruar edhe justifikimin për tirazhin e librit. Megjithatë, poeti ynë është në mëdyshje dhe po e torturojnë dy gjëra: ta vendosë apo jo shprehjen Laus Deo në fund të librit, te pasthënia, si dhe ta hartojë vetë apo jo shënimin biografik te pjesa e brendshme e kopertinës.

Natyrisht, zonja Roza nuk është nga ato gra që mbahen për të ndjeshme.

– Dhe ju e dini ku e kam llafin. Po të jetë puna për kopukë, kam kunatin që më del e tepron. Zuzari! Ama, ju jeni fare aguridhë. Morët vesh? Axhami. Edhe këtë kishim mangët! Ku është parë që një njeri pa pikë edukate dhe morali të sillet këndej, duke u kollitur e duke ecur rëndë-rëndë, si ndonjë zotëri i madh? Veç mos e pafsha, se kam për t'ia rrëfyer qejfin, ju betohem!

Zonjës Roza i kullon djersë nga balli e nëpër mustaqe.

– Po ti, mor’ derdimen, akoma nuk ke shkuar për gazetën? Këtu nuk ka as respekt dhe as njerëzillëk, ja ç’bën vaki këtu! Ndonjë ditë, po më hipën, do t’jua ndreq mirë samarin! Ku është parë e dëgjuar kjo, more?

Zonja Roza ia ngul sytë e veckël si të miut Pepes, kamerierit të moshuar nga veriu, nga Mondonjedoja, që ka zbritur në kryeqytet këtu e dyzet a dyzet e pesë vjet më parë. Pas atyre gjyzlykëve me xhama të trashë, sytë e zonjës Roza duken si sytë e çakërritur të një zogu të balsamosur.

– Ke apo nuk ke sy në ballë, mor’ matuf? Po njësoj, ti more, si ditën e parë që vure këmbë këtu! Nuk ka Zot të ta gdhendë