Οι κορυφαίες στιγμές στην ιστορία του Σινεμά

By ΗΛΙΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ

Μια προσπάθεια να επιλεγούν οι κορυφαίες στιγμές της 7ης τέχνης είναι ατελής εξ ορισμού.

 

Ως ένα ελάχιστο δείγμα αγάπης για το σινεμά, χωρίς τεχνικές και ιστορικές αναλύσεις, αυτή η συνοπτική καταγραφή εκτείνεται από τη δεκαετία του 1920 μέχρι και σήμερα, επιλέγοντας τα μεγάλα αριστουργήματα του παγκόσμιου κινηματογράφου και παραθέτοντας ένα συντομότατο σχόλιο για καθένα από αυτά.

 

Λείπουν, προφανώς, αναρίθμητες σπουδαίες και πανέμορφες δημιουργίες.

 

Ο στόχος όμως ήταν να δοθούν ιδέες για μερικά ανεπανάληπτα "ταξίδια", από εκείνα που μόνο η τέχνη μπορεί να προσφέρει στην ανθρώπινη ύπαρξη.

 

• Language: Ελληνικά
• Publisher: ΗΛΙΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ
• Release date: May 7, 2024
• ISBN: 9798224407934

Book preview

ΑΦΑΙΡΩΝΤΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΓΟΝΤΑΣ

Αυτή η σύντομη καταγραφή δεν έχει στόχο να αναλύσει, να εξηγήσει ή να επιμορφώσει. Είναι απλά ένα μικρό δείγμα αγάπης για το σινεμά, μια προσπάθεια (ατελής εξ ορισμού και πιθανότατα με πολλές παραλείψεις), να επιλεγούν οι κορυφαίες στιγμές της 7ης τέχνης, έτσι, για τη χαρά της συζήτησης.

Τις τεχνικές και ιστορικές αναλύσεις τις έχουν κάνει ήδη άλλοι, επανειλημμένα. Τα σχόλια εδώ είναι αυθόρμητα, μια συνοπτική παράθεση των βασικών σκέψεων που προκάλεσε υποκειμενικά η κάθε ταινία. Ίσως κάποιοι να ανακαλύψουν εδώ ταινίες που δεν ήξεραν, ή να αποφασίσουν να ξαναδούν ορισμένες για να τις επανεκτιμήσουν - ή και να τις θυμηθούν απλά. Οτιδήποτε από αυτά και να συμβεί, η λίστα θα έχει επιτύχει τον σκοπό της.

Λείπουν αμέτρητες υπέροχες δημιουργίες, όχι γιατί δεν αξίζουν να βρίσκονται σε  λίστες κορυφαίων, απλά επειδή ενδεχομένως τους λείπει αυτή η συνοχή, η κινηματογραφική συμμετρία που ξεχωρίζει τις αριστουργηματικές από τις πολύ καλές ταινίες (εξαιρετική διευθέτηση εξαιρετικών στοιχείων το αποκαλούσε γενικά για τα καλλιτεχνικά αριστουργήματα ο Aldous Huxley). Επιπλέον, δεν ακολουθείται η ορθοδοξία της κινηματογραφικής κριτικής. Για παράδειγμα, δεν υπάρχει καμία ταινία του Sergei Eisenstein ή του David Griffith, δύο εκ των βασικών θεμελιωτών της κινηματογραφικής τέχνης. Και αυτό, όχι επειδή αγνοείται ή υποτιμάται ο καθοριστικός τους ρόλος, αλλά επειδή οι ταινίες τους, όσο εμπνευσμένες και αν υπήρξαν σκηνοθετικά, πάσχουν κατά περίπτωση από το προπαγανδιστικό τους περιεχόμενο ή τη χαλαρότητα στον εσωτερικό ρυθμό τους. Υπάρχουν, από την άλλη πλευρά, ορισμένες δημιουργίες που δεν έχουν εμφανιστεί σε οποιαδήποτε λίστα με αριστουργήματα, αλλά υπερτερούν συγκριτικά με ταινίες του Tarkovsky ή του Godard (για να αναφερθούμε σε δύο από τους πλέον ταλαντούχους και ριζοσπαστικούς δημιουργούς της 7ης τέχνης, των οποίων μόνη αδυναμία υπήρξε η έντονη αυτοαναφορικότητα).

Οι ταινίες παρατίθενται με χρονολογική σειρά, ανά δεκαετία, με το όνομα του σκηνοθέτη και μια πολύ σύντομη αναφορά στην πλοκή,  ακολουθούμενη από το συνοπτικό σχόλιο. Στο τέλος, έπειτα από την επιλογή 17 ταινιών που ξεχωρίζουν ακόμα και ανάμεσα στις κορυφαίες, εκφράζεται μια οπτική για τους σημαντικότερους σκηνοθέτες όλων των εποχών, ενώ διατυπώνονται και ορισμένες προσωπικές σκέψεις για το μέλλον του σινεμά.

Ως όντα που σκεφτόμαστε και δρούμε ουσιαστικά βάσει εικόνων, αυτή η λίστα φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα λιθαράκι υπενθύμισης της ευγεργετικής επίδρασης που μπορεί να έχει στην ανθρωπότητα η τέχνη της κινούμενης εικόνας. Και να δώσει μερικές ιδέες για υπέροχα και ανεπανάληπτα ταξίδια, αυτά που μόνο το σινεμά μπορεί να προσφέρει.

Η ΛΙΣΤΑ

ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1920

The Last Laugh (1924)

Σκηνοθεσία: F.W. Murnau

Ένας ηλικιωμένος θυρωρός απολύεται από τη δουλειά του και αντιμετωπίζει την περιφρόνηση. Όμως τα πράγματα θα πάρουν μια αναπάντεχη τροπή.

Η κάμερα στέκεται στο ύψος του προσώπου. Ή μάλλον, καλύτερα στο ύψος του ανθρώπου. Όχι όμως για να αναδείξει την ξεχωριστή του φύση, αλλά για να εστιάσει στην ανασφάλεια, στην προσδοκία, στα πάθη του. Για να αγκαλιάσει με κατανόηση, στοργή, αλλά και προβληματισμό, την εύθραυστη και αντιφατική κατάστασή του. Ο σκηνοθέτης εξερευνά μια κοινωνία, ανακατεύεται με την εργατική της τάξη. Από το ξύπνημα για το μεροκάματο και τις εξίσου αιώνιες δουλειές του νοικοκυριού, μέχρι τον μόνιμο πόθο του ξαφνικού πλουτισμού. Να πιάσουμε την καλή. Για την ακρίβεια συνεπώς, δεν εξετάζει μια κοινωνία, αλλά όλες τις οργανωμένες κοινωνίες, του πριν, του τότε και του σήμερα. Ο φακός του, στημένος με ανεπανάληπτο τρόπο στο ύψος των ματιών ενός απλού εργάτη που ζει με τη φαντασίωση ότι είναι κάποιος άλλος, ή ότι θα μπορούσε να γίνει κάποιος άλλος, ανώτερος, καταγράφει στην πραγματικότητα τη διαχρονική κοινωνική μας συνθήκη. Με ένα βλέμμα τόσο αφοπλιστικά απλό και ταυτόχρονα διεισδυτικό, που παραμένει αξεπέραστο. Κι αν σου δοθεί η ευκαιρία; Αν βγάλεις πολύ χρήμα; Τι αλλάζει; Πώς νιώθεις που υποκλίνονται μπορστά σου; Πόσο ψηλά ανεβαίνεις; Κι όμως, η κάμερα του σκηνοθέτη μένει σταθερή, με χειρουργική ακρίβεια και με την αναγκαία, σχεδόν επιστημονική απόσταση, για να αποκαλύψει στον προσεκτικό θεατή ότι το ύψος του ανθρώπου είναι ένα, ενιαίο και ίσο, ανεξαρτήτως υλικών συνθηκών. Όσο κι αν αλλάζουν και αν μεταμορφώνονται ξαφνικά -αν και προβλέψιμα- τα βλέμματα του καθενός, τόσο εμφανίζεται στο προσκήνιο η ομοιότητά μας, και μέσα από αυτή ο παραλογισμός των διακρίσεων και το μάταιο των αέναων υλικών αναζητήσεων. Μπορεί να είναι από τις λιγότερο γνωστές ταινίες του, είναι όμως η κορυφαία ίσως δημιουργία του Murnau και μια από τις σημαντικότερες ταινίες της δεκαετίας του  1920,  που βρίσκεται ακόμα και έναν αιώνα μετά στο πάνθεον του κοινωνικού σινεμά.

The Gold Rush (1925)

Σκηνοθεσία: Charles Chaplin

Οι περιπέτειες ενός επίδοξου χρυσοθήρα στο τέλος του 19ου αιώνα.

Πώς μπορείς άραγε να κάνεις σινεμά, εν έτει 1925, και να παρασέρνεις τον θεατή στον μαγικό σου κόσμο με δυο-τρία απλά αντικείμενα και έναν απίθανο τύπο που σαρώνει τα πάντα στο πέρασμά του; Αυτά τα μεγάλα, κρυμμένα μυστικά της υψηλής τέχνης, ελάχιστοι τα ήξεραν, και σίγουρα μέσα σε αυτούς ο Charlie Chaplin. Δεν έχει νόημα να περιγράψει κανείς τις σκηνές ανθολογίας της ταινίας, οι οποίες έχουν μια σχεδόν υπνωτιστική δύναμη ακόμα και 100 χρόνια μετά. Η σκηνοθετική και ερμηνευτική δεινότητα του Chaplin, η γεωμετρία με την οποία στήνει τις σκηνές του, η αρτιότητα όλης του τη σύλληψης που έφτιαξε το κινηματογραφικό του σύμπαν, προσφέρονται εδώ στον ύψιστο βαθμό. Κανείς δεν μπόρεσε ξανά να δημιουργήσει κωμωδία όπως αυτήν, μόνο που  ο Chaplin δεν κάνει απλά κωμωδία. Το διεισδυτικό κοινωνικό του σχόλιο, η μοναδική του ματιά στη ματαιότητα των ανθρώπινων υποθέσεων και στην καταδυνάστευση του ανθρώπου από τις νόρμες και τα συστήματα που ο ίδιος χτίζει στη φευγαλέα ύπαρξή