Άλας

By Παύλος Παμπορίδης

Έν’ το καλοτζιαίριν του 1570. Η Βενετία τζι’ η Οθωμανική Αυτοκρατορία πολεμούν για την Κύπρον.

Οι μάχες που γίνουνται έννεν μόνον πόξω που τα κάστρα της Λευκωσίας τζιαι της Αμμοχώστου, αλλά τζιαι μες στην καρκιάν του καθενός.

Ο πόλεμος έν’ νέφος μαύρον τζιαι σίδερον π’ αστράφτει πουπάνω που τον τόπον.

Ο πόλεμος θέλει άντερα. Θέλει γαίμαν. Θέλει άλας.

Θέλει νικητές τζιαι θέλει ηττημένους. Κανένας εν ιξέρει ποιος πραγματικά ένι πριν το τέλος.

---

Άλας. Από τον Παύλο Παμπορίδη, συγγραφέα του Τζιαι Πόψε (Βραχεία Λίστα Διηγήματος 2020). H ιστορία εκτυλίσσεται κατά την εποχή της Βενετοκρατίας στην Κύπρο.

Ένα χωριό στις αλυκές, με τους ανθρώπους του να παλεύουν… να παλεύουν με το άλας, την ταυτότητα του τόπου τους… με την ταυτότητα του είναι τους.

Μια νουβέλα, γραμμένη στα κυπριακά, γεμάτη έντονες εικόνες και περιγραφές, με τους κύριους χαρακτήρες να παίρνουν ζωή μέσα απ’ το ιδιαίτερο ύφος του συγγραφέα και να μας ταξιδεύουν πίσω στο χρόνο… μα να μας επαναφέρουν τελικά ίσως και στο παρόν μας.

• Language: Ελληνικά
• Publisher: Armida Publications
• Release date: Jun 14, 2024
• ISBN: 9789925601516

Book preview

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Το 1570 μ.Χ. η Κύπρος, η μεγαλύτερη κτήση της Δημοκρατίας της Βενετίας, ήταν μια φεουδαρχική κοινωνία. 

Οι πάροικοι, ή δουλοπάροικοι, βρίσκονταν στον πάτο της ιεραρχίας και αποτελούσαν περιουσιακό στοιχείο του φεουδάρχη ή δεσπότη που κατείχε το κασάλε, όπως λεγόταν τότε το χωριό όπου κατοικούσαν. Χρειαζόντουσαν την άδεια του τοπικού δεσπότη για να μετακινηθούν από τον τόπο κατοικίας τους ή ακόμα και για να παντρευτούν. Ήταν υποχρεωμένοι να προσφέρουν κάποιες μέρες της εργασίας τους, την αγγαρεία, που συνήθως αποτελούσε το ένα τρίτο του συνόλου των εργάσιμων ημερών, δουλεύοντας τη γη ή τις άλλες μονάδες παραγωγής του δεσπότη.

Το επόμενο σκαλί στην ιεραρχία ήταν οι φραγκομάτοι ή λεύτεροι. Αυτοί ήταν απελευθερωμένοι πάροικοι και είχαν κάποιες περιορισμένες ελευθερίες, όπως αυτήν της ελεύθερης διακίνησης, αλλά συνέχιζαν να υποχρεώνονται να προσφέρουν υπηρεσία στους τοπικούς άρχοντες. Μια τέτοια υπηρεσία ήταν η κατάταξή τους στις μονάδες πολιτοφυλακής όταν υπήρχε πόλεμος. Όσοι υπηρετούσαν στις εν λόγω μονάδες ονομάζονταν τσερνήδες. 

Οι πορζέσηες αποτελούσαν την τάξη των αστών. Ήταν συνήθως τεχνίτες, έμποροι ή γραφιάδες στα αστικά κέντρα. Ήταν πλουσιότεροι, πιο μορφωμένοι και απολάμβαναν περισσότερες ελευθερίες. 

Η Εκκλησία της Κύπρου από το 1260 έχασε οριστικά το Αυτοκέφαλο και υπαγόταν στη Ρώμη. Αυτό όμως ήταν περιορισμένο στην τυπική ιεραρχία. Η καθημερινότητα των πιστών και το λειτουργικό της εκκλησίας ακολουθούσαν την Ορθόδοξη παράδοση.

Η τάξη των ευγενών την περίοδο εκείνη ήταν ποικιλόμορφη. Στις φραγκικές οικογένειες προστέθηκε μια νέα ομάδα ευγενών που εισήχθη στο νησί την περίοδο του εμφύλιου πολέμου (1460-1463) μεταξύ του Βασιλιά Ιάκωβου Β΄ (Ρε Γιακουμή) και της ετεροθαλούς αδελφής του Καρλόττας. Με τη μετάβαση του βασιλείου στη Βενετία προστέθηκε ακόμη μια ομάδα, αυτή των Ιταλών αρχόντων. Ωστόσο, η πιο ενδιαφέρουσα ομάδα υπήρξε αυτή των αυτόχθονων Κύπριων ευγενών. Αυτές ήταν οικογένειες με χρήματα και επιρροή που μέσω επιγαμιών κατάφεραν με τον χρόνο να κερδίσουν τίτλους ευγενείας. Ειδικότερα, η οικογένεια των Συγκλητικών κατάφερε να ξεπεράσει και τα όρια του Βασιλείου της Κύπρου, αφού ο Ζένιος Συγκλητικός ήταν Στρατηγός της Δημοκρατίας της Βενετίας. 

Οι τουρκόπουλοι ήταν σώμα χωροφυλακής και μόνο ετυμολογική σχέση είχαν με τους Οθωμανούς Τούρκους. 

Οι Αλβανίτες, ή στρατιώντι, ήταν μισθοφορικό σώμα ελαφρού ιππικού που αντλούσε το προσωπικό του από την Αλβανία, η οποία δεν είχε ακόμη εξισλαμισθεί, και την Πελοπόννησο. 

Τον χειμώνα του 1571, κατά την πολιορκία της Αμμοχώστου, ο καπετάνιος Μάρκο Κερίνι κατάφερε να φτάσει στην πολιορκημένη πόλη με έναν στολίσκο δώδεκα πλοίων φέρνοντας πολεμοφόδια, τροφή και ελπίδα στους πολιορκημένους. Δεν κατάφερε όμως να αποτρέψει την πτώση της πόλης και της Κύπρου τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς. 

Ο Ιάκωβος Διασωρινός ήταν υπαρκτό πρόσωπο. 

Το χωριό στις όχθες των αλυκών και οι κάτοικοί του δεν υπήρξαν ποτέ.

Θα μπορούσαν όμως.

Γλωσσάρι

Γλωσσάρι λέξεων που δεν χρησιμοποιούνται

στη σύγχρονη κυπριακή ελληνική

Je me rends: «Ζεμεράν», «Παραδίδομαι» στα γαλλικά

Ακκιντζί: Σώμα ατάκτων ιππέων του οθωμανικού στρατού

Απλικεμένος: Πολεμιστής στην υπηρεσία φεουδάρχη άρχοντα

Αρτελλαρία: Πυροβολικό, κανόνια

Ασσίζες: Νομοθεσία, αλλά και δικαστικό σώμα στη λατινοκρατούμενη Κύπρο

Αστόρρε: Είδος γερακιού

Βίκλα: Παρατηρητήριο

Βιλάνος: Χωρικός, πάροικος

Βισκούντης της Λευκωσίας: Υποκόμης. Ανώτερο μέλος της βενετικής διοίκησης της Κύπρου

Δεσπότης: Φεουδάρχης, άρχοντας

Δεσποτικά: Χωράφια που ανήκουν στον τοπικό άρχοντα

Καβαλιέρος: Ιππότης

Καπιτάνος: Διοικητής ενόπλου σώματος

Καστελλάνος: Διοικητής φρουρίου

Κλαρίσσιμος: Εκλαμπρότατος

Κολλατεράλ: Ανώτατος αξιωματικός του βενετικού στρατού, με καθήκοντα διαχείρισης και επιμελητείας

Κονσιλιέρος: Σύμβουλος

Κονσόλοι: Πρόξενοι, σύμβουλοι

Κοντεστάμπλες: Αστυνόμος, διοικητής αστυνομικής υπηρεσίας

Κουμουθκιάζω: Ευκολύνω, διευθετώ

Κούντης: Κόμης

Λάμνω, λαμνίζω: Τραβώ κουπί, σπρώχνω, καταδιώκω

Λεβάντε: Ανατολικός άνεμος

Μόστρα: Στρατιωτική επίδειξη

Μπελοβάρδιν: Πύργος

Μπουλούκ-μπασιή: Αξιωματικός του οθωμανικού στρατού αντίστοιχος του λοχαγού

Νάβα: Τρικάταρτο εμπορικό πλοίο

Ντεβλέτ: Το οθωμανικό κράτος

Ντεφτερντάρ: Οθωμανός υπουργός οικονομικών

Παντιέρα: Σημαία

Παροικερά: Χωράφια που καλλιεργούνται από τους πάροικους

Πουμπάρδα: Όλμος, τηλεβόλο

Προβεδιτόρε: Προνοητής, διορισμένος από τη Βενετία για τη διοίκηση της Κύπρου

Σαντζιάκι: Οθωμανική επαρχία

Σασμός: Συμφωνία

Σερενίσσιμα: Γαληνοτάτη, ονομασία της Βενετίας

Σιργέντης: Yπαξιωματικός φεουδαρχικού τύπου στρατιωτικής μονάδας

Σολδάτοι: Στρατιώτες

Σπαχής: Μέλος του Οθωμανικού ιππικού, το αντίστοιχο του Ευρωπαίου ιππότη

Σπέντζα: Φόρος που εισέπραττε ο ιδιοκτήτης του τιμαρίου από τους χριστιανούς κατοίκους

Σταντάρκα: Λάβαρα

Στάτο ντα Μαρ: Οι υπερπόντιες κτήσεις της Βενετίας

Τεραφέρμα: Η επικράτεια της Βενετίας στην ηπειρωτική Βενετία

Τιμάριο: Κτήμα γης που παραχωρούσε ο Οθωμανός σουλτάνος σε κάποιον υπήκοό του, ως ανταμοιβή για τις υπηρεσίες του

Φαλκονερία: Ιερακοθηρία, η τέχνη του κυνηγιού με γεράκι

Φαλκόνι: Γεράκι

Φάντης: Πεζός στρατιώτης

Φουσάτον: Στράτευμα

1

Τες θκυο του Ιούλη του σίλια πεντακόσια εβδομήντα το πρωίν έφτασεν που την Λευκωσίαν στες αλυτζιές του Άη Λαζάρου ο κλαρίσσιμος Ζένιος Συγκλητικός, Κούντης δε Ρουχάς, Κολλατεράλ της Καβαλλαρίας, Σκύλλας Γέννα, ντυμένος όπως τον πετεινόν όπως πάντα, με φτερά πας την περικεφαλαίαν τζιαι με χρυσά κουμπιά, τζιαι με τα γένια του λαθκιασμένα τζιαι μουττωτά. Είσιεν μαζίν του τους απλικεμένους του, καμμιάν εικοσαρκάν καβαλλαραίους πάνω σ’ αππάρους αρματωμένους. Που την πλευράν του Μαζωτού έφτασεν ο καπετάν Πέτρος ο Ροντάκης, Κουβερνάτωρ των στρατιώντι, δρωμένος τζιαι ολοχώματος, με τες ποδίνες του ξιμαρισμένες τζιαι γαίματα μες στα γένια του. Οι Αλβανίτες που ’ταν μαζίν του ήταν καμμιάν τρακοσιάν, πάνω σ’ αππάρους πιο μιτσιούς, δίχως σίδερα πάνω τους παρά μόνον τες σέλλες τους. «Στρατηγέ μου», λαλεί του ο Ροντάκης, «εκατεβάσαν καβαλλαρίαν τζι’ εκουρσέψαν την Επισκοπήν τζιαι την Λεμεσόν. Ήβραμέν τους πόξω που την Λεμεσόν τζι’ επετσοκόψαμεν καμπόσους. Είδαμέν τους που εκατεβάσαν τζι’ άλλους τζι’ εκινήσαν για τα Λεύκαρα». Ο Ρουχάς επαρατήραν τον που πάνω ώς κάτω δίχα να του απαντά, σαν να ’ταν